محله‌هاي جديد: باز هم، امنيت
بهروز مرباغي
يكي از مهم‌ترين پايه‌هاي امنيت درون‌زا در محله‌هاي تاريخي ما، نحوه ارتباط آدم‌هاي محله باهم بود. اين نوع ارتباط را بايد شناخت و نقاط منفي و مثبت آن را تحليل و راه‌حلي براي امروز پيشنهاد كرد. دو ويژگي مهم در محله‌هاي تاريخي ما موجد امنيت بودند؛ نخست، شناخت اهالي از همديگر و آشنايي تقريبا كامل ساكنان باهم؛ دوم، تركيب طبقاتي اهالي يك محله. به عبارتي ديگر، در يك محله تاريخي تمام اقشار و طبقات اجتماعي را مي‌شد ديد. از بازرگان و صنعتگر تا ميراب و رعيت. معمولا رسم بر اين بود كه توان‌هاي اين اقشار در محله همديگر را تكميل مي‌كرد. به اين خاطر، از اينكه در يك محله فقير بي‌خانمان وجود داشته باشد سبب وهن اهالي بود و حتما راهي براي خانه‌دار شدن طرف پيدا مي‌شد. در اين بستر طبقاتي است كه شاهد ازدواج دختر اوستاكار با شاگرد مغازه هستيم و تلاش همسايه‌ها براي پيداكردن همسر براي جوان‌هاي همسايه و ... .
از اينها بالاتر، همگني و همكاري اهالي براي نگهداشت دارايي‌هاي محله است. مثلا آب انبار محله. آب انبار، درست است كه معمولا به نام موقف يا سازنده آن ناميده مي‌شد، ولي نهايتا يك دارايي عمومي براي محله به شمار مي‌آمد و هريك از اهالي براي نگهداري و احياي مرتب آن به سهم خود نقشي به عهده مي‌گرفت. معمولا، زمين آب انبار را يكي از اهالي و حقابه آن را كسي ديگر به آب‌انبار هديه و وقف مي‌كرد و ساخت آن را هم اوستاكارهاي محل به عهده مي‌گرفتند و طبعا وظيفه لايروبي سالانه و نظافت آن را هم كساني ديگر. همه اين فعاليت‌ها، عموما وقف محله بود، به همين دليل در عرف معماري و شهرسازي، آب‌انبار يكي از نشانه‌هاي معماري جمعي و نشانه فرهنگ جمع‌گراي ايرانيان است. اما اين پديده در دل خود يك ارزش بسيار مهم را نهان دارد: حس تعلق مكان اهالي محله. اين نوع معماري و اين بنا، نشانه فرهنگ مولد است نه فرهنگ مصرفي. همه اهالي در توليد و راه‌اندازي آن نقش داشتند و لذا در نگهداري‌ا‌ش هم فعال و ذي‌علاقه هستند. همين امر سبب مي‌شود اهالي محله نسبت به آن تعلق خاطر پيدا كنند. از سوي ديگر، اهالي محل، عموما همديگر را مي‌شناسند و به خاطر تعلق خاطري كه به محله دارند، در تامين امنيت آن نقش خواهند داشت. حالا پرسش اين است كه آيا در محله‌هاي امروز يا اصولا در شهرهاي امروز، با تنوعي از خواست‌ها و سلايق، مي‌توان امنيت پايدار و درون‌زا با حضور و مشاركت فعال اهالي تامين كرد؟ قطعا مي‌شود. اگر ما به داشته‌هاي مدني و فرهنگي گذشته‌مان رجوع كنيم و خودمان را لايق و ميراث‌دار چنين فرهنگي بدانيم، حتما راه‌هايي براي مشاركت در تامين امنيت محله پيدا مي‌كنيم. اگر زماني آب‌انبار محور همكاري و همدلي محله بود، امروز يك باشگاه، يا يك سالن شهري مي‌تواند چنين باشد يا سراي محله و نهاهايي اينچنيني. مي‌شود.
معمار و مدرس دانشگاه